فوری :کارِ بشار اسد یکسره شد؟ بشار اسد سقوط کرد

 سوریه، کشوری که زمانی یکی از مراکز فرهنگی و تاریخی خاورمیانه به شمار می‌رفت، امروز به نمادی از جنگ، ویرانی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی تبدیل شده است. جنگ داخلی که از سال ۲۰۱۱ آغاز شد، نه تنها این کشور را درگیر بحرانی عمیق کرده، بلکه پای قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی را نیز به میان کشیده است.

از ترکیه گرفته تا روسیه و آمریکا، هر یک از این بازیگران به دنبال تأمین منافع خود در این میدان پرآشوب هستند.

این مقاله به بررسی زوایای مختلف بحران سوریه می‌پردازد؛ از جاه‌طلبی‌های ترکیه و موضع‌گیری‌های ایران و روسیه گرفته تا نقش خانواده اسد در شکل‌گیری این بحران و تأثیر ملی‌گرایی بر تحولات منطقه. در نهایت، به این پرسش پرداخته می‌شود که آیا آینده‌ای روشن برای سوریه متصور است، یا این کشور همچنان در گرداب اختلافات داخلی و منافع خارجی گرفتار خواهد ماند؟

اردوغان و ترکیه بی‌تابانه منتظر سقوط بشار اسد

ترکیه مدت‌هاست بر گسترش یک منطقه حائل در امتداد مرز خود با سوریه متمرکز شده است. هدف این اقدام، مقابله با فعالیت‌های شبه‌نظامیان کرد مستقر در این منطقه است که ترکیه آن‌ها را تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌داند. علاوه بر این، ترکیه به دنبال ایجاد منطقه‌ای است که بتواند بخشی از سه میلیون پناهنده سوری را که به خاک این کشور پناه آورده‌اند، اسکان دهد. با این حال، مداخله نظامی و اهداف سیاسی آنکارا به طرز چشمگیری واکنش‌های منفی بین‌المللی را برانگیخته و باعث تشدید تنش‌ها در منطقه شده است. اصرار اردوغان بر سقوط بشار اسد و حمایت آشکار از گروه‌های مخالف دولت سوریه، همچنان به عنوان یکی از عوامل اصلی پیچیدگی بحران سوریه باقی مانده است.

اما این اظهارات رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه هم بحث‌برانگیز شد:

* با اشاره به پیشروی گروه‌های مسلح در شهرهای حلب، ادلب و حماه سوریه: «هدف گروههای مخالف حکومت سوریه ورود به دمشق است.»

* با بیان اینکه «انقلابی‌های سوریه» به پیشروی خود در این کشور ادامه می‌دهند: «امیدواریم که این روند پیشروی بدون مشکل ادامه یابد.»

* با اشاره به مذاکرات عادی سازی روابط بین آنکارا و دمشق: «ما به بشار اسد دست دوستی دراز کردیم اما او پاسخ نداد.»

مهدی تدینی، پزهشگر و تحلیلگر سیاسی درباره اظهارات اخیر اردوغان نوشت: خود اردوغان روشن و صریح موضعش رو گفت. تکیه‌گاه اصلی معارضان سوری، اردوغان هست. اردوغان، پروکسی‌های وفادارتر و مطیع‌تری در سوریه داره اما تکیه گاه اصلی تحریرالشام ترکیه‌ست و اگر امارت اسلامی تاسیس بشه کاملا در راستای اهداف اردوغان حرکت خواهد کرد.

روزنامه فرهیختگان و عصبانیت شدید از اردوغان: ترکیه بی‌محابا درحال اجرای طرح آمریکا و رژیم‌صهیونیستی در منطقه است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه روز گذشته با ذوق‌زدگی نسبت به تحولات سوریه گفت: «ادلب، حما، حمص و هدف البته دمشق است. پیشروی مخالفان همچنان ادامه دارد. امیدواریم این حرکت در سوریه بدون حادثه و به سلامت ادامه یابد.»

آنکارا بدون آنکه مهار شود به تاختن ادامه خواهد داد. به نظر می‌رسد بدون ضربه‌ای مؤثر به این کشور داستان سوریه کش‌دار شده و زیانی به‌مراتب بزرگ‌تر از بحرانی شدن روابط ایران یا روسیه با ترکیه، دامن‌گیر این دو کشور می‌شود. اگر ضربه‌شستی محکم به ترکیه نشان داده نشود آنکارا علاوه بر سوریه، عراق، یمن و حتی لبنان را طعمه آرزو‌های خود و البته پادویی برای آمریکا و صهیونیسم می‌کند

نقش روسیه و ایران در این روزهای سوریه

حزب‌الله به عنوان یکی از نیروهای میدان‌دار در سوریه درگیر جنگی بیش از یکساله با اسراییل بوده است. این درحالی‌ست که روسیه از سال 2022 بر جنگ با اوکراین متمرکز شده است. همچنان باید اذعان کرد این دومینو با هفت اکتبر آغاز شد. به حزب الله کشیده شکل حملات اسرائیل علیه حزب الله نشون میداد اسرائیل چند سال برای زدن حزب الله برنامه ریزی کرده. با تضعیف حزب الله دیوار دفاعی اسد با یک لگد فروریخت.

نه موضع‌گیری‌ها مانند قبل است نه اخبار تائیدشده و نشده نشان می‌دهد که ایران قصد دارد همان عملیات راهبردی سال ۲۰۱۱ را انجام دهد. دیروز در اخبار تلویزیون ایران، شاید برای اولین بار در تمام این سال‌ها بود که از عبارت گروه‌های مسلح و مخالفان مسلح برای پوشش اخبار سوریه استفاده شد.

مسئله ملی‌گرایی در خاورمیانه امروز

ملی‌گرایی و منافع ملی در خاورمیانه بیش از هر زمان دیگری برجسته شده است. ترکیه با سیاست‌های تهاجمی و جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای خود، به عامل بحران‌سازی در منطقه تبدیل شده است. اردوغان با اظهاراتی مانند "ادلب، حما، حمص و هدف البته دمشق است"، نشان داده که به دنبال گسترش نفوذ ترکیه در منطقه است.

این رویکرد، از سوی برخی تحلیل‌گران به عنوان تلاش برای اجرای طرح‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی تعبیر شده است. روزنامه فرهیختگان اخیراً اردوغان را به "پادویی برای آمریکا و صهیونیسم" متهم کرده و خواستار پاسخ قاطع ایران و روسیه به این اقدامات شده است. اگر ترکیه مهار نشود، جاه‌طلبی‌های آن ممکن است به تهدیدی برای ثبات عراق، یمن و حتی لبنان تبدیل شود.

فرهیختگان این‌گونه نوشته: مفهوم ملیت و حکومت ملی در سوریه به دلیل ایجاد ساختار‌های جزیره‌ای در این کشور دچار فرسایش شده است. اگر دو دهه قبل، این جریانات سوری بودند که با یکدیگر درگیری داشتند، امروز دیگر دعوا بر سر نظام حکومتی در کل کشور نیست. تکه‌تکه شدن سوریه تنها در تقسیم کشور میان نظام سوریه، کرد‌ها و انواع و اقسام گروه‌ها و ائتلاف‌های تروریستی صورت نگرفته است، بلکه عمیق‌تر از آن، کشور میان شاخه‌های گوناگون طرفدار نظام، گروه‌های متفاوتی از کرد‌ها و تروریست‌ها تقسیم شده است.

کسانی که در جریان بحران سوریه در 14 سال قبل، 10 سال سن داشتند امروز در دهه سوم زندگی خود بوده و نیروی اصلی جوان این کشور را تشکیل می‌دهند؛ کسانی که بیشتر از هر چیز تحت سیطره حکومت‌های محلی بوده‌اند. چیزی که فرهیختگان نوشته درست است و مثلا در ایران هیچوقت رخ نخواهد داد و شاید این به خاطر رجعت حافظه جمعی ایران به مساله ایرانیت و نمادهایی چون کوروش و تخت جمشید است.

خانواده اسد؛ از قدرت تا فساد

بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، از سال ۲۰۰۰ پس از درگذشت پدرش، حافظ اسد، به قدرت رسید. خانواده اسد از دیرباز به عنوان نمادی از قدرت و کنترل در سوریه شناخته شده‌اند. اما در کنار این قدرت، اتهامات گسترده‌ای از فساد مالی و سوءاستفاده از منابع ملی نیز به آن‌ها وارد شده است. 

رمی مخلوف، پسردایی بشار اسد و یکی از ثروتمندترین افراد سوریه، نمونه‌ای از این اتهامات است. او به کنترل بر بسیاری از صنایع کلیدی سوریه متهم شده و در بحبوحه بحران اقتصادی سوریه، با جامعه جهانی به عنوان نماد فساد شناخته می‌شود. در داخل سوریه نیز خانواده اسد همواره به استفاده از خشونت و سرکوب برای حفظ قدرت متهم بوده‌اند. 

همچنین، همسر بشار اسد، اسما اسد، که به دلیل نقش اجتماعی و اقدامات انسان‌دوستانه‌اش شناخته شده، بارها به تلاش برای شستن چهره حکومت از اتهامات وارد شده متهم شده است. اسما، که پیش‌تر به عنوان بانوی اول خوش‌پوش شناخته می‌شد، امروز با اتهامات جدی در مورد حمایت از جنگ داخلی و بهره‌برداری از وضعیت انسانی مواجه است.

آینده سوریه؛ مسیر پرابهام

بحران سوریه که از سال ۲۰۱۱ آغاز شده، نه‌تنها این کشور را ویران کرده، بلکه معادلات منطقه‌ای و جهانی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. امروز، ترکیه، روسیه و قدرت‌های غربی هر یک به دنبال سهمی از آینده این کشور هستند.  آینده سوریه به شدت به تصمیم‌گیری‌های جامعه جهانی و توافقات منطقه‌ای وابسته است. بدون ایجاد راه‌حل سیاسی پایدار و مشارکت واقعی مردم سوریه در تصمیم‌گیری‌ها، بحران این کشور همچنان به عنوان زخمی عمیق در خاورمیانه باقی خواهد