زمان واریز یارانۀ سهمیۀ بنزین از این ماه به کارت بانکی

یارانه بنزین به عنوان یک سیاست اقتصادی، به منظور کاهش هزینه‌های سوخت برای مردم و حمایت از اقشار کم‌درآمد در بسیاری از کشورها ارائه می‌شود. این یارانه‌ها می‌توانند تأثیرات مختلفی بر اقتصاد کشور داشته باشند، از جمله کاهش هزینه‌های زندگی، اما همچنین ممکن است به افزایش مصرف سوخت و آسیب به محیط‌زیست منجر شوند.

علی محمودیان در ارزیابی انتقال سهمیه سوخت به کارت بانکی به جای کارت سوخت و اینکه آیا این تحول، مقدمه‌ای برای بازتعریف سیاست‌های انرژی است، اظهار داشت: انتقال سهمیه بنزین از کارت سوخت به کارت بانکی، بیش از آنکه یک تغییر فنی در ابزار پرداخت باشد، نقطه ورود به بازطراحی نظام یارانه‌ای سوخت و مدیریت منابع انرژی کشور است. این تصمیم، که در نگاه اول یک تسهیل فرایند اداری به نظر می‌رسد، در حقیقت زمینه‌ساز تحولاتی اساسی در مصرف، قیمت‌گذاری و حتی سیاست‌های سوخت‌های جایگزین در کشور خواهد شد.

وی با طرح این پرسش که آیا طراحان این سیستم، چشم‌انداز بلندمدت آن را در سیاست‌های کلان انرژی در نظر گرفته‌اند؟ افزود: آیا این تغییر فقط یک جابه‌جایی در بستر پرداخت است یا آغازی برای کنترل هوشمند و تدریجی مصرف سوخت یارانه‌ای؟ اگر این طرح صرفا به هدف حذف کارت‌های فیزیکی محدود شود، ممکن است یک فرصت تاریخی برای مدیریت انرژی در ایران از دست برود.

رئیس اتحادیه کشوری سوختهای جایگزین و خدمات وابسته گفت: اکنون زمان آن است که به جای یک تغییر مقطعی، این تحول را به‌عنوان نخستین گام در مسیر یک بازمهندسی جامع در مدیریت انرژی ببینیم.

وی درباره چشم‌انداز استراتژیک این طرح توضیح داد: سامانه هوشمند سوخت از سال ۱۳۸۶ برای کنترل مصرف و جلوگیری از قاچاق سوخت طراحی شد. اما پس از گذشت بیش از ۱۸ سال، چالش‌هایی همچون تخصیص غیرهدفمند یارانه‌های سوخت، ناکارآمدی در مدیریت مصرف، و فشار مالی دولت برای تأمین یارانه بنزین، همچنان به قوت خود باقی است.

محمودی تاکید کرد: اگر سهمیه‌بندی و قیمت‌گذاری انرژی در کشور هوشمند نشود، این روند در نهایت منجر به یک بحران اقتصادی و انرژی خواهد شد. تغییر از کارت سوخت به کارت بانکی، در صورت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و سیاست‌گذاری دقیق، می‌تواند به‌عنوان مقدمه‌ای برای حل این چالش‌ها عمل کند. نکته کلیدی اینجاست این سیستم می‌تواند زمینه‌ای برای سیاست‌گذاری نوین در قیمت‌گذاری پلکانی بنزین بر اساس میزان مصرف باشد.

وی با بیان اینکه آیا طراحان این طرح، این فرصت را برای اجرای یک مدل عادلانه‌تر در قیمت‌گذاری سوخت و تخصیص یارانه‌های سوختی در نظر گرفته‌اند، پیشنهاد کرد: تعریف سهمیه اولیه یارانه‌ای (مشابه مدل فعلی) اما با امکان تنظیم آن بر اساس داده‌های واقعی مصرف کاربران، تعریف بازه‌های مصرفی که در آن، مصرف‌کنندگان کم‌مصرف همچنان از یارانه بیشتر بهره‌مند می‌شوند، درحالی‌که مصرف‌کنندگان پرمصرف (مانند خودروهای لوکس و صاحبان چند خودرو) ملزم به پرداخت قیمت واقعی بنزین خواهند شد. اتصال این سامانه به داده‌های خودروهای برقی و CNG تا از هم‌اکنون، زمینه لازم برای تغییر تدریجی سوخت مورد استفاده در کشور فراهم شود.

رئیس اتحادیه کشوری سوختهای جایگزین و خدمات وابسته خاطرنشان کرد: این سیستم، نه‌تنها سهمیه را مدیریت می‌کند، بلکه به سیاست‌گذاران امکان می‌دهد که مصرف سوخت را بهینه کرده و مسیر گذار به انرژی‌های پاک را برنامه‌ریزی کنند.

وی بیان کرد: یکی از دلایل اصلی اجرای طرح حذف کارت سوخت فیزیکی، کاهش قاچاق سوخت در کشور است. اما تجربه نشان داده که بدون نظارت و امنیت مناسب، هرگونه تغییر سیستمی می‌تواند به نقاط جدید آسیب‌پذیری منجر شود و اکنون این سوال مطرح است که آیا طراحان این طرح، تمهیدات لازم را برای جلوگیری از ایجاد بازارهای غیررسمی انتقال سهمیه‌های سوختی اندیشیده‌اند؟

محمودیان تاکید کرد: سیستم احراز هویت و تحلیل تراکنش‌های مشکوک باید صورت گیرد، با استفاده از تحلیل کلان‌داده‌ها (Big Data Analytics)، می‌توان الگوهای غیرعادی مصرف را شناسایی کرد، ارتباط آنلاین میان سامانه‌های جایگاه‌های سوخت و داده‌های ثبت‌شده در بانک مرکزی، می‌تواند مانع انتقال غیرقانونی سهمیه‌ها شود، همچنین یکپارچه‌سازی اطلاعات سهمیه‌های سوخت با داده‌های بیمه، مالیات، و معاینه فنی خودروها، می‌تواند به کنترل مؤثرتر قاچاق سوخت کمک کند.

وی گفت: اگر امنیت داده‌ها و نظارت بر تراکنش‌ها به‌درستی انجام نشود، این طرح ممکن است با چالش‌های جدیدی در فساد و قاچاق روبه‌رو شود. بنابراین، قبل از اجرای سراسری، یک مرحله تحلیل امنیتی برای بررسی نقاط ضعف احتمالی ضروری است.

رئیس اتحادیه کشوری سوخت‌های جایگزین و خدمات وابسته با اشاره به نقش این تحول در آینده سوخت‌های جایگزین و انرژی‌های پاک اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین مسائلی که در سیاست‌های انرژی ایران مغفول مانده، مسیر توسعه سوخت‌های جایگزین است.

وی اجرای این طرح را فرصتی برای مدیریت هوشمند سهمیه‌های CNG و سوخت‌های جایگزین، ایجاد یک مدل آزمایشی برای پرداخت و تخصیص سهمیه‌های برق خودروهای الکتریکی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های جایگاه‌های شارژ الکتریکی و ایستگاه‌های گاز هیدروژن عنوان کرد.

محمودیان درباره اینکه آیا این سیستم، در آینده می‌تواند برای تخصیص هوشمند سهمیه انرژی‌های تجدیدپذیر نیز مورد استفاده قرار گیرد؟ گفت: برای این منظور باید یک سامانه یکپارچه انرژی (Integrated Energy System) ایجاد شود که سهمیه‌بندی سوخت‌های مختلف (بنزین، گاز، برق) را مدیریت کند همچنین باید مشوق‌های مالی برای افرادی که سهمیه بنزین خود را به‌صورت داوطلبانه به اعتبار استفاده از CNG یا برق تبدیل کنند، تعریف شود.

وی یادآور شد: این سیستم می‌تواند راهکاری برای تغییر تدریجی الگوی مصرف سوخت در کشور باشد، به شرطی که در سیاست‌گذاری کلان، آینده‌نگری شود.

به گفته رئیس اتحادیه کشوری سوخت‌های جایگزین و خدمات وابسته؛ انتقال سهمیه بنزین به کارت بانکی، اگر با سیاست‌گذاری هوشمند همراه شود، می‌تواند آغازگر یک تحول بنیادین در مدیریت انرژی ایران باشد. اما اگر صرفا یک تغییر فنی در روش پرداخت باقی بماند، فرصتی تاریخی برای اصلاح نظام سوخت و انرژی از دست خواهد رفت.

وی با بیان اینکه این سیستم به‌عنوان بستری برای مدیریت پویا و پلکانی قیمت‌گذاری سوخت در نظر گرفته شود، متذکر شد: اتصال آن به سیستم‌های سهمیه‌بندی CNG، برق و دیگر سوخت‌های جایگزین، توسعه سیستم‌های هوشمند تحلیل داده برای نظارت بر تراکنش‌های غیرعادی و جلوگیری از قاچاق و پیش‌بینی قابلیت‌های آینده برای تخصیص انرژی‌های تجدیدپذیر در چارچوب این سیستم از جمله اقداماتی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

محمودیان گفت: آینده انرژی ایران در گرو تصمیمات امروز است. باید بدانیم آیا این طرح، مسیری برای تحول پایدار خواهد شد یا تنها یک تغییر سطحی در روش پرداخت؟ در هر حال این تصمیم نه‌تنها آینده بنزین، بلکه آینده تمام منابع انرژی ایران را تحت تأثیر قرار خواهد داد.